دانش کتابداری و اطلاع رسانی

به نام خداوند جان و خرد

مقدمه:

هدف از اجراي چنين طرحهايي بررسي نشريات فارسي و مهمتر از همه رتبه‌بندي اين نشريات بر اساس مطالعات استنادي نشريات است. بهره گيري از اين منابع از يك سو كتابداران و كتابخانه‌ها را در انتخاب بهترين نشريات ياري مي کند و از سوي ديگر باعث افزايش بهره وري در استفاده از نشريات و صرفه‌جويي در فضا، نيروي انساني، ابزار و وسايلي كه براي نگهداري نشريات بکار مي رود را موجب مي شود. درکل هدف عمده آنها تعيين عامل تاثير هر مجله براي نشان دادن رتبه مجله در بين ساير مجلات و مشخص كردن نيم عمر مجلات استناد كننده و استناد شونده مي‌باشد. در زير مقايسه مختصري درخصوص دو طرح مشابه اي که به همت کتابخانه منطقه اي علوم و تکنولوژي شيراز و جهاد دانشگاهي براي رتبه بندي مجلات داخل کشور انجام شده است ، صورت مي گيرد.

 نمايه استنادي علوم ايران (PSCI)  مجري: کتابخانه منطقه اي علوم و تکنولوژي شيراز

دکتر مهراد مجري  طرح اجراي اين طرح را معادل ISI جهاني كه توسط موسسه اطلاعات علمي در آمريكا صورت مي‌گيرد عنوان كرد و خاطر نشان نمود: اين موسسه نشريات جهان را بر اساس زبان‌هاي معتبر بين‌المللي تحت پوشش قرار مي‌دهد در حالي كه ISI ‌ايراني معطوف به زبان فارسي و نشرياتي است كه در داخل كشور چاپ مي‌شود و در حقيقت با الگوگيري از ISI جهاني درصدد اعتبار بخشيدن به مجلات داخلي است. وزارت علوم و وزارت بهداشت براساس معيارهاي کيفي مجلات ايراني را رتبه بندي مي نمايند اما اين منبع بر اساس مطالعات كمي و استنادي و بر اساس قانون پراكندگي برادفورد به رتبه بندي نشريات مي پردازد. از طريق اين نمايه مسائل گسترده اي از قبيل تعيين ميزان استنادها، تعيين تداوم زماني استنادها، تعيين منابع و زمان استنادها، تعيين افراد هسته، تعيين نيم عمر نوشته ها و تعيين ميزان اثرگذاري و اثرپذيري رشته ها بر يکديگر را مي توان اشاره نمود.

گزارش استنادي نشريات فارسي (PJCR)

براي تعيين اعتبار و رتبه بندي نشريات فارسي کتابخانه بايد به بخش گزارش استنادي نشريات فارسي در پايگاه نمايه استنادي علوم ايران مراجعه نمود. ويژگيهاي اين بخش به قرار زير مي باشد:

·    در اين بخش نشريات براساس تقسيم بندي موضوعي مصوب وزارت علوم) پزشکي، علوم انساني، علوم پايه، فني ومهندسي، کشاورزي، هنر و معماري) طبقه بندي شده اند.

·    در کل 1200 نشريه تخصصي در کشور منتشر مي شود. اما تمام نشريات در اين پايگاه وارد نشده اند و عناوين نشرياتي که در اين پايگاه وارد شده است، براساس معيارهاي زير تعيين شده اند:

o   در اين پايگاه نشرياتي را مشاهده مي کنيد که شماره هاي آن در يکسال شمسي کامل باشد.

o   از وارد کردن نشرياتي که به طور نامنظم منتشر گرديده اند و شماره هاي آن با تآخير به دست کتابخانه منطقه اي مي رسد خود داري شده است.

 ·        پوشش زماني نشريات رتبه بندي شده از 1380 تا 1384 مي باشد.

·        کارکرد اين منبع تحليل استنادي مجلات فارسي جهت تعيين رتبه مجله براساس سال است.

·        جهت تعيين رتبه مجله از ميانگين ضريب تاثير استفاده شده است.

·        ضريب تآثير (Impact factor) فاکتوري در ارزش دهي به ارجاعات مستندات علمي است. هر مجله علمي که يافته هاي جديد پژوهشي را منتشر مي کند با توجه به ميزان ارجاعات به مقالات آن در يک مقطع زماني بر حسب فرمول زير ضريب تاثيري خواهد داشت که اين ضريب تاثير حکايت از اهميت مجله و ميزان تأثيرگذاري مقالات آن در توليد علم دارد. ضريب تأثير از فرمول زير محاسبه مي شود:

ضريب تأثير) ( IF = Q-2 و Q-1در سال هاي yبه مقالات و موضوعات منتشر شده توسط نشريه  Qتعداد ارجاعات سال  /

Q-2 و Q-1در سال هاي yتعداد کل مقالات و موضوعات منتشر شده توسط نشريه

يا

نسبت تعداد استنادها به تعداد مقالات چاپ شده در دو سال قبل و در واقع اين ضريب ميزان مراجعه در سالهاي بعد به مقاله رانشان مي دهد.

·        تعيين ميانگين ضريب تاثير نشريات تنها از طريق سال امکان پذير است. 

·         

 پايگاه اطلاعات علمي جهاد دانشگاهي (SID)

خدمات اين پايگاه در 2 بخش فارسي و انگليسي ارائه گرديده و در حال حاضر اطلاعات آن به طور رايگان در دسترس عموم قرار دارد.

·    منابع علمي در دسترس در اين پايگاه شامل نشريات فارسي:  43176 عنوان مقاله فارسي از 233 عنوان نشريه علمي و پژوهشي فارسي کشور (معيار انتخاب نشريه) و نشريات انگليسي: 3038 عنوان نشريه (48 عنوان داخلي) است.

·        اين پايگاه نيز مانند PJCR نشريات را در 6 حوزه موضوعي طبقه بندي مي کند.

 ·    اين پايگاه از يک سو امکان جستجو در مقالات نشريات لاتين و فارسي را فراهم مي کند و از سوي ديگر به رتبه بندي و اعتبارسنجي نشريات فارسي به نام گزارش هاي استنادي نشريات (JCR) مي پردازد.

·    در بخش جستجوي مقالات: جستجوي ساده و پيشرفته براساس کليدواژه، عنوان، نويسنده و... وجود دارد. در ضمن جستجو براساس فهرست موضوعي عناوين (Browsing) امکان پذير مي باشد.

·    در نشريات فارسي : حدود 40606 مقاله داراي اطلاعات کتابشناختي و چکيده هستند و 9681 مقاله بصورت تمام متن در قالب pdf هستند. در نشريات لاتين 39880 چکيده مقاله و 4500 متن کامل مقاله وجو د دارد.

·    در بخش انگليسي ضمن پرداختن به نشريات علمي و پژوهشي ايران که به زبان انگليسي چاپ مي شوند، مقالات محققان ايراني در نشريات بين المللي نيز نمايه مي شود.

·    اکثر نشريات داراي تاخير در انتشار و دوره هاي ناقص هستند و يا انتشارشان متوقف شده است. نشرياتي کمي وجود داشته است که روزآمد بوده يعني سال 1385 آن منتشر شده است.

·        پوشش زماني نشريات از شروع انتشار بوده است.

·        در بخش گزارشهاي استنادي نشريات (JCR): گزارشاتي که مي توان گرفت براساس معيارهاي زير مي باشد:

o مقالات پراستناد

o نويسندگان پراستناد

o نشريات پراستناد

o استناد به مقالات (ديگران به مقاله مراجعه کردند يا خود نويسنده)

·    رتبه بندي نشريات و نويسندگان مقالات پراستناد از طريق ضريب تاثير (Impact factor) و شاخص آني (Immediacy index) انجام مي شود. غرض از شاخص آني هر نشريه، تعداد ارجاعات در هر سال به تعداد مقالات چاپ شده در همان سال تقسيم مي شود.

·    قابل توجه در اين خصوص که عامل تاثير مراجعه در 2 سال بعد را نشان مي دهد. شاخص آني ميزان مراجعه در همان سال چاپ مقاله را گزارش مي کند که نشان دهنده آن است که سال چاپ مقاله خيلي سريع مورد توجه ديگر محققان قرار گرفته است.

·        تنها نشريات فارسي در اين پايگاه رتبه بندي مي شود و نشريات لاتين در اين پايگاه تعيين اعتبار نشده اند.

 نتيجه گيري و پيشنهادات

1.   گزارش استنادي نشريات فارسي کتابخانه شیراز به تحليل استنادي و رتبه بندي نشريات فارسي مي پردازد نه ارائه مقالات نشريات .

2.  پايگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی علاوه بر خدمات تحويل مدرک به صورت الکترونيکي، امکان اعتبارسنجي و رتبه بندي نشريات به زبان فارسي و همچنين شناسايي مقالات و نويسندگان پراستناد براساس سال را فراهم مي کند.

3.  چنانچه از مطالب بالا بر مي آيد هر يک از طرحها بخشي از مجلات فارسي داخل کشور را پوشش مي دهند و بعضا در بعضي موارد داراي همپوشاني در عناوين مجلات هستند. پايگاه اطلاعات علمي جهاد تنها مجلات علمي و پژوهشي را بدون در نظر گرفتن اينکه مجله به طورمنظم منتشر مي شود، درج مي نمايد درحاليکه گزارشات استنادي نشريات فارسي، منظم منتشر شدن نشريه در طول يک سال شمسي را معيار درج نشريه در پايگاه خود مي داند.  از آنجائيکه به نظر می رسد  نشريات فارسي داراي تاخير زماني بسيار در انتشارشان هستند و به دنبال آن زمان ارجاع به مقالات مجلات هم داراي تاخير خواهد بود،  به نظر مي رسد شماره رتبه و نيم عمر تعيين شده مجله دقيق نباشد و نشرياتي که ممکن است بعد از فاصله طولاني شماره هاي آن کامل شود در پايگاه درج نشود.

4.    تعیین معیارها برای درج عنوان نشریه در پایگاه بهتر است با توجه به شرایط بومی و چاپ نشریات در داخل کشور مشخص گردد.

5.   تعریف دقیق اصطلاحات "ضریب تاثیر" و "ضریب آنی" همراه با مثال برای استفاده کنندگان در هر دو پایگاه پیشنهاد می گردد.

6.  همانطور که بیان شد در پايگاه اطلاعات علمي جهاد علاوه بر نشريات فارسي، 48 عنوان نشريه لاتين که در داخل کشور منتشر مي شود، وجود دارد. اما بر روي اين نشريات اعتبارسنجي صورت نمي گيرد. پيشنهاد مي گردد براي شناسايي مجلات، مقالات و نويسندگان پراستناد که به زبان انگليسي مقاله منتشر مي نمایند، رتبه بندي و اعتبارسنجي نيز صورت گيرد.

7.  چنانچه پيش از اين مطرح گردید، بدليل همپوشاني در تعدادي عناوين تحت پوشش هر دو پايگاه و رسالت و هدف مشترک اين دو سازمان براي اعتبارسنجي مجلات داخل کشور، پيشنهاد مي گردد براي بهبود و افزايش کيفيت گزارش استنادي نشريات فارسي (PJCR ) هر دو طرح ادغام و به صورت مشترک فعاليت خود را ادامه دهند.

پايان سخن