كتابدار، متخصص اطلاعات است
نگاه به این نقشها نشان میدهد که او توانمندیهای بسیار ارزشمندی دارد که میتواند در سیر انتقال جوامع به سوی جامعه اطلاعاتی بهرههای فراوانی را به جامعه برساند. کتابدار نگهدارنده کتاب نیست، بلكه گزینش گر، سازمان ده و اشاعه کننده اطلاعات است. کاری که وي انجام می دهد به کتاب ختم نمی شود. کتاب یکی از محملهای اطلاعاتی است که یک کتابدار به عنوان متخصص اطلاعات با استفاده از آن به نیاز اطلاعاتی جامعه مخاطب خود پاسخ میدهد.
اما آیا این نقش در ایران نیز به یک کتابدار منتسب است؟ هرچند پاسخ قطعی به این پرسش نمیتوان ارايه داد چرا که کتابداران در سطوح مختلف جامعه به کار مشغول هستند، بخشی در کتابخانه های عمومی، بخشی در کتابخانههای تخصصی، برخی در کتابخانه های دانشگاهی و برخی نیز در سازمانها و بخشهای مرتبط. بنابراین نمی توان یک پاسخ قطعی ارايه داد که شامل همه این متخصصان باشد.
اما می توان گفت که از دید خود کتابداران این چنین است و قریب به اتفاق فارغ التحصیلان رشته کتابداری و اطلاع رسانی در قالب درس های دانشگاهی خود یاد میگیرند که چگونه منابع اطلاعاتی را بشناسند، با درنظر گرفتن نیاز اطلاعاتی جامعه مخاطب خود آنها را انتخاب و سازماندهی کنند و به موقع نیاز به شخص نیازمند اطلاعات ارايه كنند. حتی یاد میگیرند که به صورت فعالانه نسبت به شناسایی نیاز مخاطب خود بشتابند و منابع منطبق با نیازشان را به آنها عرضه دارند.
ولی از دید جامعه به کتابدار به عنوان کسی که مهارتهای این چنینی داشته باشد نگاه نمیشود. بیشتر تصور ميشودکه کتابدار تنها کاری که میتواند برای مخاطب انجام دهد، تحویل کتاب یا یادداشت کردن موعد برگشت آنها ست. ولی در اصل این کار کتابدار نیست، این کار امروزه از طریق نرم افزارها انجام می شود. این جا ست که می توان پرسید چرا جامعه، کتابدار را به عنوان متخصص اطلاعات نمی شناسد؟ برای این پرسش پاسخ هایی را به شرح زیر ارايه کرد:
1. واژه «کتابدار» زمانی به مثابه یک عنوان شغلی برای گروهی از متخصصان اطلاق شد که تنها محمل اطلاعاتی در اختیارآنها کتاب بود، کتاب چاپی، خطی و نظیر آن. با گذشت زمان کتاب دیگر تنها منبع اطلاعاتی نیست، ولی عنوان کتابدار نشان میدهد که این فرد همچنان تنها قادر است که از طریق کتاب به اطلاع رسانی بپردازد. بنابراین مشکل اول این است که عنوان پست سازمانی این فرد گویای کاری نیست که انجام میدهد. به همین دلیل نیز افراد وي را به عنوان متخصص اطلاعات نمی شناسند. چرا که امروزه یک شخصی که احساس استخوان درد میکند به پزشک فوق تخصص گوش، خلق و بینی مراجعه نمیکند.
2. حضور کتابداران به مثابه متخصصان اطلاعات در نهادهای دیگر و غیر از کتابخانهها برای اکثریت جامعه مسبوق به سابقه نیست. آنها فکر می کنند که این افراد فقط در کتابخانه میتوانند به ایفای نقش بپردازند و از آن جایی که کتابخانهها به لحاظ امکانات مالی، فضایی و انسانی اغلب با مشکلات عدیده ای مواجه هستند. بنابراین، از عهده پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی مخاطبان خود بر نمی آیند و همیشه بین نیازهای به روز اطلاعاتی مخاطبان و منابع و امکانات ناروزآمد کتابخانه ها فاصله وجود دارد. بنابراین در مورد توانمندی این مراکز و متخصصان شاغل در آنها نسبت به برآورده کردن نیاز اطلاعاتی مخاطبان تردید جدی وجود دارد.
3. بیشتر کتابداران و اطلاع رسانان شاغل در کتابخانهها بیشتر تلاش خود را به گردآوری، سازماندهی و اشاعه اطلاعات علمی که به کار پژوهشگران میآید معطوف مي كنند و تعریف دقیقی از خواستها و نیازهای مخاطبان از اقشار مختلف جامعه از جمله نوسوادان، کودکان و بزرگسالان ندارند و کتابخانههای خاص این اقشار نیز با کاستی های بیشتری مواجه هستند، بنابراین بخش عظیمی از جامعه به صورت ناخواسته نادیده گرفته میشود. در نتیجه تصویر ناقصی از کتاب، کتابخانه و کتابدار در ذهن عموم جامعه شکل میگیرد.
4. پستهای سازمانی مربوط به حوزه کتابداری و اطلاع رسانی به رغم تنوع زیادی که دارند، سلسله مراتبی که نشان دهنده ارتقای وضعیت و امتیاز شغلی باشد را در بر نمی گیرند. شحصی که وارد شغل کتابداری شد، تا آخر عمر خود همانی می ماند که روز اول بوده است. این امر موجب میشود که کتابدار از انگیزه لازم برخوردار نباشد.
پاسخ هایی از این دست برای پرسش هایی این چنین فراوان است ولی نکته بسیار مهم این است که تاکنون قشر شریف کتابدار بدون توجه به نام و عنوان خود تمام تلاش خود را برای ارتقای آگاهی جامعه انجام داده و با سخاوت تمام آنچه در توان داشته است را در طبق اخلاص گذاشته و به جامعه عرضه کرده است. بسیارند افرادی که در نتیجه زحمات این عزیزان تحقیقات خود را به پایان رسانده اند و به مدارج علمی بالاتر قدم گذاشته اند.
عزیزان کتابدار همیشه و همه جا در راستای سعادتمندی بیشتر جامعه از رهگذر آگاهی به تلاش خود ادامه می دهند ولی این مناعت طبع موجب آن نمی شود که توجه جامعه به این قشر نادیده گرفته شود.
بنابراین لازم است که دست اندرکاران اجرایی در سطوح مختلف به کتابخانهها و متخصصان شاغل در آنها به عنوان یک فرصت مناسب برای دستیابی به توسعه فردی، سازمانی و ملی نگاه کنند، چرا که دستیابی به اطلاعات در زمان مناسب موجب موفقیت است و کلید آن در دست توانمند این متخصصان است. علاوه بر آن بايد از این متخصصان در ساختارهای خارج از کتابخانه که با مدیریت اطلاعات و دانش مرتبط است بهره گیرند.